Беларуская мова. Проста пра складанае
Тэмы для гэтага курсу
Урокаў: 26
Беларуская мова сярод моў свету
Для кожнага з нас сям’я адыгрывае вельмі значную ролю! Як правіла, у сям’і мы адчуваем сябе ўтульна і бяспечна, з сям’ёй звязаны самыя лепшыя моманты ў жыцці. Цікава, што мовы свету, як і людзі, злучаны паміж сабой сваяцкімі адносінамі і ўтвараюць сем’і, па розных прыкметах спалучаюцца ў моўныя групы.
Паміж мовамі могуць існаваць вельмі блізкія стасункі, як паміж адзінакроўнымі сваякамі, напрыклад, дзецьмі ў адной сям’і. У такім выпадку ў блізкароднасных мовах будзе сустракацца шмат слоў, якія падобна гучаць і пішуцца амаль аднолькава, а людзі, якія размаўляюца на гэтых мовах, даволі лёгка будуць разумець адзін аднаго. Бывае і так, што ў адну моўную сям’ю ўваходзяць неблізкароднасныя мовы, якія ўтварыліся ад адзінай старажытнай мовы-прабабулі, але з цягам часу ў іх адбыліся настолькі значныя змены, што на сёння носьбіты гэтых моў адзін аднаго без адмысловага перакладу не зразумеюць. Такую сітуацыю можна параўнаць са стасункамі паміж стрыечнымі братамі і сёстрамі, паколькі яны з’яўляюцца кроўнымі родзічамі, аднак даволі часта не падтрымліваюць блізкіх адносін.
У гэтай тэме ўтрымліваюцца адказы на некалькі пытанняў: У якую моўную сям’ю уваходзіць родная мова? Якія мовы з’яўляюцца блізкароднаснымі для беларускай? Якія заканадаўчыя акты абараняюць беларускую мову?
Сямейныя стасункі роднай мовы
Тэст 1
Мова родная – мова народная
Тэст 2
Беларуская мова – мова не толькі беларусаў
Тэст 3
Законы пра родную мову
Беларуская мова – нацыянальны скарб беларусаў
Тэст 4
Заданні для замацавання тэмы
Літаральна некалькі слоў пра літары
Мы ўсе іх цудоўна ведаем і, нягледзячы на тое, што некаторым з іх ужо больш за тысячу гадоў, дакладна сустаракаемся з імі шмат разоў кожны дзень, іх імёнамі сёння называюць установы, а ўдзячныя нашчадкі ўсталёўваюць ім помнікі.
У беларусаў іх 32, у рускіх і ўкраінцаў – 33, у сербаў і балгараў – 30, у македонцаў – 31. Гэта – літары!
Літары – гэта спецыяльныя графічныя знакі, якія дапамагаюць нам абазначаць на пісьме галосныя і зычныя гукі. Некаторыя літары ў роднай мове адлюстроўваюць толькі адзін гук, як напрыклад, а – [а], о – [о], э – [э], у – [у], ы – [ы], д – [д], т – [т], ч – [ч], р – [р], іншыя пазначаюць два гукі: е – [й] + [э], ё – [й] + [о], ю – [й] + [у], я – [й] + [а], б – [б] і [б’], в – [в] і [в’], з – [з] і [з’], л – [л] і [л’], п – [п] і [п’], с – [с] і [с’].
Здавалася б, што яшчэ цікавага і невядомага можна дазнацца пра літары. А вось можна! У гэтай тэме мы разбярэмся, якая літара страціла голас, якія літары раней пазначалі лікі, якая літара ўсяго некалькі гадоў таму магла пачынаць словы, а зараз ужо ёй адпаведным законам гэта рабіць не дазваляецца.
Асаблівасці націску ў беларускай мове
Чаму слова ў залежнасці ад таго, як яго вымавілі альбо прачыталі, можа змяніць значэнне? Як пры дапамозе голасу вылучыць у прамове галоўную думку? Як правільна па-беларуску гучаць некаторыя назвы? Якія падказкі ў роднай мове дапамогуць пазбавіцца магчымых арфаграфічных памылак? Адказы на гэтыя пытанні змешчаны ў дадзенай тэме.
Гістарызмы, архаізмы і неалагізмы ў беларускай мове
Склад беларускай мовы, як і любой іншай мовы, пастаянна пашыраецца. Напрыклад, у вялікім тлумачальным слоўніку беларускай мовы налічваецца больш за сто тысяч слоў! Але зараз вучоныя рыхтуюць да вадання новы слоўнік, у якім будзе зафіксавана яшчэ больш маўленчых адзінак. Аднак часам здараецца так, што асобныя словы па некаторых прычынах мяняюць сваё значэнне, становяцца малаўжывальнымі, альбо нават знікаюць і забываюцца.
Чаму так адбываецца? Як вучоныя называюць новыя і старыя словы? За кошт чаго сёння папаўняецца слоўнікавы запас беларускай мовы? Адказы на пералічаныя пытанні ўтрымліваюцца ў гэтай тэме.
Запазычаныя словы ў беларускай мове
Нашу мову, як і нашу Радзіму – Беларусь, можна без перабольшвання назваць вельмі гасціннай. Яна ласкава прымала і працягвае прымаць у свой склад словы з іншых моў. Сёння нават цяжка бывае вызначыць, асабліва неспецыялісту, беларускімі з’яўляюцца пэўныя словы, альбо яны былі некалі запазычаны ў іншых народаў. Як і чаму адбываліся ў нашай мове падобны працэсы, можна даведацца ў гэтай тэме.
Пра выкладчыка
Сяргей Зелянко
Кандыдат філалагічных навук, дацэнт
Дацэнт кафедры медыялінгвістыкі і рэдагавання факультэта журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта.
Аўтар навукова-папулярных і вучэбных выданняў па беларускай мове.
Курсаў: 1
Студэнтаў: 4
Свабодна
